Logo
  • Regionalna Organizacja Turystyczna Województwa Świętokrzyskiego
  • Urząd Miasta Kielce
  • Powiat Kielce
  • PTTK KIELCE

Góry Świętokrzyskie

Informacje praktyczne

  • Informacje szczegółoweZwińRozwiń
    • Powiat:
      kielecki
    • Gmina:
      Nowa Słupia
    • Adres:
      Góry Świętokrzyskie , 1
    • Szerokość geograficzna:
      50.861010699381
    • Długość geograficzna:
      21.045598983765
    • Region turystyczny:
      Kielce i okolice
    • Telefon:
      +48 41 31 78 700
    • Noclegi w okolicyZwińRozwiń
    Jodłowy Dwór
    Jodłowy Dwór
    Pokój od: 140 PLN

    W samym sercu najstarszych w Europie Gór Świętokrzyskich, na skraju słynnej Puszczy Jodłowej znajduje się Ośrodek Turystyczno-Wypoczynkowy.

    • Huta Szklana
    • +48 41 302 50 28
    Oaza Teresa i Jan Tomaszewscy
    Oaza Teresa i Jan Tomaszewscy
    Pokój od: 35 PLN

    Komfortowy dom położony jest w otulinie Świętokrzyskiego Parku Narodowego, na wzgórzu, wśród pól i łąk pełnych cudownych widoków i dźwięków natury.

    • Huta Szklana
    • +48 41 312 70 29

    Opis

    Nazwa gór pochodzi od relikwii Krzyża Świętego przechowywanych w klasztorze na Łyścu. Wzniesienia Gór Świętokrzyskich zaczynają się pod Jóźwikowem k. Łopuszna, a kończą w okolicy Gołoszyc k. Opatowa. W ujęciu geologicznym są jeszcze rozleglejsze, bo od Odrzywołu na północnym zachodzie do Gór Pieprzowych k. Sandomierza, a później niewidoczne, pod powierzchnią ziemi, ciągną się aż pod Roztocze Lwowskie. Góry Świętokrzyskie stanowią najwyższą część Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej i należą do najstarszych w Europie. Wypiętrzone zostały podczas kaledońskich (520–400 mln lat temu) i hercyńskich (300 mln lat temu) ruchów górotwórczych. Zbudowane są w znacznej części ze skał osadowych, powstałych w wyniku kilkukrotnego zalewania tego terenu przez morze.
    Krajobraz Gór Świętokrzyskich charakteryzuje się długimi i równoległymi pasmami o falistej, spokojnej linii grzbietowej, a płaskich i szerokich dnach, którymi płyną bystre rzeki, często skręcające przełomami w poprzek biegu górskich pasm. Między poszczególnymi pasmami rozciągają się doliny, do największych należą: Bodzentyńska, Dębniańska, Wilkowska, Kielecko-Łagowska, Padół Strawczyński. Do największych rzek Gór Świętokrzyskich należą: Bobrza, Lubrzanka, Łagowica, Łosośna, Pokrzywianka, Świślina. Rzeki te tworzą liczne przełomy o wysokich walorach turystycznych.
    Spośród 26 pasm górskich najbardziej znane i ciekawe są: Łysogóry (długości ok. 15 km z najwyższymi szczytami: Łysicą – 612 m n.p.m. i Łyścem, zwanym też Łysą Górą – 595 m n.p.m.); Kraiński Grzbiet z Radostową (451 m n.p.m.); Pasmo Masłowskie z Klonówką (473 m n.p.m.); Pasmo Jeleniowskie ze Szczytniakiem (554 m n.p.m.), Pasmo Chęcińskie z Górą Zamkową (360 m n.p.m.), Pasmo Ociesęckie (dł. ok. 5 km) z Jaźwiną (361 m n.p.m.), Pasmo Oblęgorskie z Górą Siniewską (444 m n.p.m.), Pasmo Orłowińskie z Górą Kiełki (452 m n.p.m).
    Klimat Gór Świętokrzyskich jest ostrzejszy niż otaczającego je regionu. Średnia temperatura jest niższa o 1–2oC, opady natomiast – wyższe (dochodzą do 800 mm), a okres wegetacyjny – krótszy o jeden do trzech tygodni.
    Niegdyś znaczną część tego terenu porastała Puszcza Świętokrzyska. Obecnie zajmuje ona obszar 32 tys. ha, jako Puszcza Jodłowa w paśmie Łysogór, i 53 tys. ha, jako Puszcza Świętokrzyska na północ od poprzedniej. W Puszczy Jodłowej dominują lasy jodłowe z domieszką świerka, sosny, buka, dębu, brzozy, modrzewia i olszy. Spośród roślin na uwagę zasługują: liczydło górskie, paprotnik, zanokcica, turzyca, zawilec, dzwonek syberyjski

    fot.Paweł Pierściński

    i gatunki atlantyckie (np. widlak, gnidosz). Ze zwierząt pospolitych spotkać tu można: zające, sarny, dziki, lisy, a także borsuki, daniele, kuny leśne, chomiki. Ptaków jest blisko 150 gatunków (wraz z czarnymi bocianami, żurawiami, sokołami krogulcami). Bogaty jest również świat owadów i chrząszczy.

    Najciekawsze obszary przyrodnicze objęte są Świętokrzyskim Parkiem Narodowym utworzonym w 1950 r. na obszarze 6054 ha. Po zakupach i rozszerzeniach Park ma powierzchnię 7626,45 ha (stan na koniec 2007 r.).
    Najstarsze ślady pobytu człowieka w regionie Gór Świętokrzyskich odkryto w Jaskini „Raj” i w Lipniku k. Ostrowca Świętokrzyskiego. Pochodzą one z epoki paleolitu (ok. 60–50 tys. lat temu).
    Naturalne bogactwa tych gór eksploatowane były od bardzo dawna. Już paleolicie eksploatowano hematyt z przeznaczeniem na barwnik, w neolicie (ok. 4200–1700 lat p.n.e.) istniały kopalnie krzemienia pasiastego (ich ślady najlepiej zachowały się w Krzemionkach Opatowskich), a od początku naszej ery, w tzw. okresie rzymskim, nastąpił rozwój górnictwa i hutnictwa rud żelaza, miedzi i ołowiu.
    Lasy i znacznie pofałdowana powierzchnia Świętokrzyszczyzny sprzyjały prowadzeniu tu walk narodowowyzwoleńczych (insurekcja kościuszkowska, produkcja broni podczas powstania listopadowego, walki Langiewicza, Czachowskiego i Hauke-Bossaka podczas powstania styczniowego, boje legionistów Piłsudskiego, zmagania oddziałów partyzanckich „Hubala”, „Jędrusiów”, „Ponurego”, „Barabasza”, „Brygady Świętokrzyskiej”…).
    Bogata przeszłość i urozmaicenie terenu sprzyjały również powstawaniu legend i ludowych opowieści.

    Święty Krzyż
    Drugi pod względem wysokości szczyt Gór Świętokrzyskich (595 m n.p.m.; określany także mianem Łysej Góry i Łyścem) był miejscem kultu pogańskiego. Do dziś zachowały się kultowe wały kamienne (ok. 1,5 km długości) datowane na VII–X w. Za czasów Bolesława Chrobrego w 1006 r. osadzono tu pierwszych zakonników. Zespół zabudowań murowanych ufundował Bolesław Krzywousty w 1103 r. dla benedyktynów.
    Klasztor był wielokrotnie palony i rabowany przez Litwinów i Tatarów. Systematycznie odwiedzał go Władysław Jagiełło. Opactwo benedyktyńskie zostało skasowane w 1818 r. W lutym 1863 r. kwaterował tu gen. Marian Langiewicz, a 11 lutego tego roku stoczył pod Skałą bitwę z Moskalami.
    Od 1884 r. do II wojny światowej istniało tu ciężkie więzienie. Znanymi więźniami byli Sergiusz Piasecki, późniejszy znany prozaik i Stiepan Bandera – ukraiński działacz narodowy.
    Obecnie w klasztorze znajduje się Zakon Misjonarzy Oblatów NMP.
    Do kościoła przylega zbudowana w XVIII w. zakrystia o kolebkowo-krzyżowym sklepieniu. Nieznany malarz przedstawił na nim duchową drogę św. Benedykta do chwały. Meble ufundował opat Karski w 1777 r. Przy portalu kościoła znajduje się wejście do klasztoru. Prowadzi ono na klasztorny krużganek obiegający wirydarz. Krużganki zostały ufundowane w XV w. przez Kazimierza Jagiellończyka i Zbigniewa
    Oleśnickiego. Na zwornikach herby dobrodziejów klasztoru. Na ścianach odsłonięto fragmenty dawnych murów (romańskiego i gotyckiego).
    W 1766 r., wobec przepełnienia krypt podziemnych, zebrano szczątki zmarłych do tego roku zakonników i pochowano je we wspólnej mogile, nad którą ustawiono barokowy ołtarz. Krużganki prowadzą do pomieszczeń klasztornych.
     

    fot.Krzysztof Pęczalski

    Kościół klasztorny utrzymany jest w stylu barokowo-klasycystycznym, a wybudowany został w latach 1781–1806. W ołtarzu znajduje się siedem obrazów wykonanych przez Franciszka Smuglewicza ok. 1806 r. i nawiązujących do historii zakonu benedyktyńskiego.

    Do klasztoru przylega kaplica Oleśnickich, zbudowana przez Mikołaja Oleśnickiego w latach 1614–20. Przykryta jest kopułą z latarnią. W krypcie, oprócz Zofii i Mikołaja Oleśnickich, spoczywają: zakonnik, powstaniec z 1863 r. Dawniej znajdowały się tu również domniemane zwłoki księcia Jeremiego Wiśniowieckiego (ojca króla Michała I, Korybuta). Pod koniec 2007 r. przeniesiono je do oddzielnej krypty znajdującej się pod kościołem.
    W zachodnim skrzydle klasztoru mieści się Wystawa Przyrodniczo-Leśna Świętokrzyskiego Parku Narodowego.
    W 1555 r. obok kościoła wzniesiono dzwonnicę, której losy nie są dziś znane. Nową dzwonnicę, postawioną w 1777 r. zniszczyli Austriacy (a dokładnie Węgrzy w służbie Austro-Węgier) podczas I wojny światowej.
    Brama, usytuowana w murze okalającym klasztor, pochodzi z XVII w. i utrzymana jest w stylu późnego baroku.
    Po upadku powstania listopadowego w 1831 r. Święty Krzyż odwiedził książę Adam Czartoryski, udający się na tułaczkę. Po jego śmierci okoliczna ludność usypała kopiec-pomnik na skraju polany przed klasztorem. Kopiec został zniszczony przez Moskali; śladem po nim jest kamienny krąg fundamentowy.

    Przez Góry Świętokrzyskie przebiega Świętokrzyski Szlak Literacki

    Z Górami Świętokrzyskimi związali swoją twórczość m.in. tacy pisarze jak: Adolf Dygasiński, Jan Gajzler, Gustaw Herling-Grudziński, Jan Kochanowski, Wespazjan Kochowski, Kazimierz Laskowski, Józef Ozga Michalski, Stanisław Orzeł, Walery Przyborowski, Henryk Sienkiewicz i Stefan Żeromski; malarze: Jacek Malczewski, Władysław Aleksander Malecki, Piotr Michałowski, Jan Styka, Józef Szermentowski.
    Realia świętokrzyskie szczególnie często goszczą też na kartach utworów E. Niziurskiego oraz Zbigniewa Masternaka (powieści: Niech żyje wolność, Chmurołap).
    Z kolei Święty Krzyż pojawia się w twórczości m.in.: Zbigniewa Nosala (Piekło na Świętym Krzyżu), Sergiusza Piaseckiego (Kochanek Wielkiej Niedźwiedzicy), Aleksandry Polanowskiej-Libner (A jak tutaj była wojna).
    Na Świętym Krzyżu miało swoje prawykonanie oratorium Golgota Świętokrzyska Piotra Rubika i Stanisława Książka.
    Od Świętego Krzyża bohaterowie Klubu włóczykijów E. Niziurskiego rozpoczynają swoje poszukiwania tajemnicy powstańców. Czytamy:
    „Wczesnym rankiem wartburg Polipirydiona toczył się już szosą podkielecką w kierunku Świętego Krzyża wraz z całą ekipą na pokładzie. Niebawem na północy pojawił się wyniosły, lesisty grzbiet górski, podobny do długiego, spadzistego dachu zwieńczonego na krańcach dwoma wyraźnymi wzniesieniami. (…) Łysica to pierwsze wzniesienie na lewo najwyższe w tych górach – 611 metrów nad poziom morza, a Łysa Góra, czyli Święty Krzyż, to ostatni na wschodzie, od nas na prawo. Jest drugim co do wielkości. Ma 593 metry”.

    Warto wiedzieć
    Łysica
    Łysica to najwyższy szczyt Gór Świętokrzyskich (612 m n.p.m.) położony w Paśmie Łysogórskim. Od północnej strony jej zbocza pokryte jest potężnym rumowiskiem skalnym zwanym gołoborzem. Zbocza tej góry penetrują bohaterowie Klubu włóczykijów  E. Niziurskiego w poszukiwaniu pamiątek powstania styczniowego: „Kwarcytowe rumowiska skalne zdawały się jednak nie mieć końca. Ciągnęły się jedno za drugim, poprzegradzane zakosami zniszczonych przez wichry jodeł i karłowatych jarzębin”.
    W najbliższej okolicy Łysicy rozgrywa się też akcja powieści Stanisława Orła Pod Łysicą, obrazująca ciężką dolę łysogórskiego chłopa. (Stanisław Orzeł urodził się 19 III 1911 r. w pobliskich Chybicach. Oprócz powieści Pod Łysicą, napisał również powieści: Kamienista droga, Chmurne lata, Zbój świętokrzyski. Zmarł 14 stycznia 1978 r.).
    W Łysogórach i na Łysicy umieścił akcję swojej powieści Kakus – świętokrzyski zbój Stanisław Rogala, eksploatując miejscowe legendy. Wcześniej tę samą postać eksponował Ozga Michalski. Do krainy tej często powraca też Zbigniew W. Fronczek w swoich gawędziarskich zbiorach: Ludowe opowieści grozy i Wyznania grabarza.

    Klonówka
    Klonówka (473 m n.p.m.) najwyższe wzniesienie Pasma Masłowskiego. Po lewej stronie rozciąga się wspaniały widok na całą Dolinę Kielecko–Łagowską. Na Klonówce pojawiają się skaliste wychodnie w postaci bloków skalnych, z których największy nosi nazwę Wielkiego lub Diabelskiego Kamienia. Według legendy porzucił go tu diabeł, gdy zapiał kur, a niósł go, by zniszczyć kościół budowany w Świętej Katarzynie. Prawdopodobne jest również przypuszczenie, że diabeł ten niósł kamień, by zniszczyć Święty Krzyż. Legendę tę opowiadają sobie bohaterowie Klubu włóczykijów E. Niziurskiego. Do legendy powraca Stanisław Rogala w powieści Kakus – świętokrzyski zbój. Świętosław Krawczyński umieścił skałę w tytule swego utworu Opowieści spod Wielkiego Kamienia.

    Stefana Żeromskiego Puszcza Jodłowa
    „W uszach moich trwa szum twój, lesie dzieciństwa i młodości, choć tyle już lat nie dano mi go słyszeć na jawie! Przebiegam w marzeniu wyniosłe góry – Łysicę, Łysiec, Strawczaną, Bukową, Klonową, Stróżnę; góry moje domowe – Radostową i Kamień – oraz wszystkie dalekie siostrzyce. Nie ja to już, człowiek dzisiejszy, wciągam zdrowymi płucami tameczne powietrze, kryształ niewidzialny, niezmierzone, nieskazitelne, przeczyste dobro – zimne, nie skalane oddechem, zgnilizną...”
    „Puszcza jest niczyja, nie moja, ani twoja, ani nasza, jeno boża, święta!”

    Jaskinia „Raj”
    Położona jest w odległości 1 km w bok od szosy Kielce – Chęciny, w zboczu wzgórza Malik (272 m n.p.m.). Powstała wskutek rozpuszczania wapiennych skał i mechanicznego działania wód podziemnych. Długość jej korytarzy wynosi 240 m, 150 m udostępnione jest do zwiedzania jako trasa turystyczna. Jej wnętrze i całe wzgórze Malik o powierzchni 7,7 ha objęte są ochroną. W jaskini obok wspaniałych komór naciekowych odkryto narzędzia pracy człowieka neandertalskiego żyjącego w pieczarze przed 50 000 lat. Jaskinię odkryli krakowscy uczniowie w 1964 r. Pod względem długości korytarzy zajmuje drugie miejsce pośród jaskiń Gór Świętokrzyskich (najdłuższa jest Chelosiowa Jama – 2,5 km długości, położona w Jaworzni). W odległości 8 km na zachód znajduje się znana od XVIII w. jaskinia Piekło, lecz dojazd do niej jest stosunkowo trudny.
    W zboczu wzniesienia Malik (nazwanego w Klubie włóczykijów E. Niziurskiego „Czerwoną Górą”) bohaterowie odnajdują jaskinię Raj, w której powstańcy Mariana Langiewicza ukryli powstańczy skarb i dokumenty. Oto jej opis:
    „Czeluść opadał stromo w dół. Z jej wapiennych białożółtych i różowawych ścian sączyła się bez przerwy woda. Cienkie strugi łączyły się na dole i płynęły gdzieś w dół. Wkrótce sklepienie korytarza obniżyło się tak znacznie, że kilkanaście metrów musieli się czołgać na kolanach. Wreszcie znaleźli się w pustej, zamkniętej ze wszystkich stron pieczarze”.
    Pisarz bardzo umiejętnie połączył tradycje narodowe Kielecczyzny z walorami krajobrazowymi i turystycznymi tego terenu. Tu również dzieje się akcja legendy L. J. Okonia Klęska Boruty.

    Świętokrzyski pielgrzym
    Legenda mówi, że pewnego dnia goszczący u Bolesława Chrobrego królewicz Emeryk, polował w tutejszej puszczy. W chwili, gdy miał zabić dorodnego jelenia, zauważył między rogami podwójny krzyż benedyktyński

     

    świecący niespotykanym blaskiem, który oślepił go na moment. Wtedy to anioł poleci Emerykowi zostawić w pobliskim klasztorze noszoną na piersiach relikwię Krzyża Świętego. Królewicz poniósł relikwię na klęczkach. Gdy zbliżał się do szczytu, rozdzwoniły się klasztorne dzwony. Królewicz wyrzekł głośno, że dzwony dzwonią na jego chwałę – chwałę pobożnego pielgrzyma…

    Skamieniał, ukarany za nadmierną pychę. Legenda mówi, że figura Emeryka posuwa się coraz dalej w kierunku szczytu – każdego roku o ziarnko piasku. Kiedy dotrze na szczyt, nastąpi koniec świata.
    Warto przypomnieć, że do tej właśnie historii nawiązuje G. Herling-Grudziński w opowiadaniu Wieża.

    Kazania świętokrzyskie
    Znane z kilku pergaminowych pasków, które prof. Aleksander Brückner odkrył pod koniec XIX w. w Bibliotece Petersburskiej w oprawie innego starego rękopisu. Paski służyły do jej wzmocnienia. Kazania świętokrzyskie uznawane są za jeden z najstarszych zabytków polskiego piśmiennictwa (XIV w., być może nawet 2. poł. XIII w.). Nazwano je „świętokrzyskimi”, dlatego iż księga, w której się przechowały, była wcześniej własnością biblioteki klasztoru Benedyktynów na Łysej Górze. Autor kaznodzieja starał się nadać swoim kazaniom artystyczną formę; utrzymane są w tonie podniosłym, ich adresatem są ludzie wykształceni.
    Stanisław Rogala

    Informacje praktyczne:
    Świętokrzyski Oddział Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego (PTTK)
    ul. Sienkiewicza 29
    25-007 Kielce
    tel.: +48 41 344 77 43
    e-mail: biuro@pttkkielce.pl
    www.pttkkielce.pl

     

    Lokalizacja

    Hidden text line that is needed to fix map width
    • 21.045598983765
    • 50.861010699381
    • Góry Świętokrzyskie, 1
    • Góry Świętokrzyskie