Bieliny

Opis

Wieś gminna leżąca u południowych stóp Łysogór. Powstała 12 XII 1455 r. przez lokację na prawie niemieckim przywilejem wydanym przez króla Kazimierza IV Jagiellończyka. Lokacja udała się ponieważ Bieliny są wzmiankowane już w okresie wojen polsko-krzyżackich, w 1464 r. W 1637 r. wydzielono z parafii w Daleszycach parafię bielińską.

 

Nazwa wsi jest wywodzona od bielenia lnu, białych zaciosów na drzewach znaczących szlak (mało prawdopodobne), odosobowo – od Biela, pierwszego osadnika (również mało prawdopodobne) lub od słowiańskiego rdzenia biel – lub bel – oznaczającego grząskie, błotniste (!) tereny, mokradła, błota. Biorąc pod uwagę, że przez Bieliny płyną liczne strumienie, rzeka nazywa się Belnianka a niedaleko Bielin leży wieś Belno – takie pochodzenie nazwy wydaje się prawdopodobne.

Mieszkańcy Bielin brali udział we wszystkich zrywach narodowo niepodległościowych. Proboszcz Bielin, Jędrzej Poniewierski, oddał Rządowi Narodowemu srebrny krzyż i naczynia liturgiczne z przeznaczeniem na wsparcie finansowe powstania listopadowego. W 1844, miejscowi, spiskowali w Krajnie z księdzem Piotrem Ściegiennym. Na cmentarzu bielińskim są pochowani dwaj weterani powstania styczniowego, Kazimierz Maciejski i Wincenty Raczyński (położenie grobu drugiego z powstańców nie jest znane). W czasie II wojny światowej, już 11 listopada 1939 r. powstała komórka Służby Zwycięstwu Polsce. Władysław Ziach, szef magazynów Zgrupowań Partyzanckich na okres Akcji Burza był wcześniej żołnierzem Legionów Piłsudskiego, a podczas wojny z bolszewikami w 1920 r. walczył w szeregach Polskiej Organizacji Woskowej. Jego syn Zygmunt także był żołnierzem zgrupowań partyzanckich. Hitlerowscy okupanci rozstrzelali 19 mieszkańców wsi, w odwecie za nieudaną partyzancką akcję oddziału Wybranieckich ppor. Barabasza (Mariana Sołtysiaka), której celem było rozbicie bielińskiego umocnionego posterunku żandarmerii (8 III 1944 r.). Wybranieccy zabili za to żandarmów z Bielin.
Obecne Bieliny, słynące w Polsce z upraw truskawek, składają się z dwóch sołectw. Bieliny Kapitulne (dawniej

 

Kościelne) powstały po przejęciu wsi przez Skarb Państwa (stały się wsią rządową). Tereny będące na uposażeniu parafii sekularyzowano później, przydzielając ziemię w postaci działek osadniczych z obowiązkiem zasiedlenia. Tak powstały Bieliny Poduchowne. Ten podział odzwierciedla herb Bielin, w którym na czerwonym tle widnieje uszczerbiony o wieżę Korab – godło biskupa Zadzika, przedstawiciela kapituły krakowskiej i podwójny krzyż – godło benedyktynów świętokrzyskich.

Na rozwój Bielin znaczący wpływa miał Józef Ozga Michalski piastujący wysokie stanowisko w administracji państwowej. To dzięki niemu stosunkowo wcześnie, wcześniej niż na sąsiednich obszarach, doprowadzono media – prąd elektryczny w 1953 r., wodociągi, zbudowano ośrodek zdrowia.
Z Bielin pochodzą znane postaci: Karol Teliga (1804–84) rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego; Kaziemierz Sabbat (1913–89) przedostatni prezydent RP na uchodźstwie; Józef Teliga (ur. 1914) oficer, działacz niepodległościowy; Józef Ozga-Michalski (1919–2002) pisarz, poeta, działacz państwowy i społeczny.

Miejsca, które warto zobaczyć
Kościół wzniósł biskup krakowski Jakub Zadzik, a konsekrował w 1643 r. biskup Tomasz Oborski. Kościół, orientowany, był później rozbudowany w kierunku zachodnim (w kierunku wejścia). Obecnie ma formę wczesnobarokową z klasycystyczną fasadą. W ołtarzu głównym obraz Święta Rodzina z XVII w., w transepcie późnobarokowe ołtarze z obrazami Matka Boska z Dzieciątkiem i Ukrzyżowanie z XVII w.
Kolejne zabytki Bielin to XVII i XIX w. kapliczki przydrożne o charakterystycznej w Górach świętokrzyskich formie małych domków. Te zlokalizowane z dala od ludzkich sadyb, służyły czasami wędrowcom jako schrony podczas załamania pogody (np. kapliczka Świętego Mikołaja na przełęczy jego imienia).

Przez miejscowość przebiega Świętokrzyski Szlak Literacki
Dom, w którym urodził się Józef Ozga Michalski, już nie istnieje (stał koło remizy strażackiej). Rodzina Michalskich przeprowadziła się do zbudowanego w 1920 r. domu stojącego przy ulicy Żeromskiego 37a. Budynek ten został w latach osiemdziesiątych skrócony o izbę i poszerzony tak, że obecnie jest lokowany prawie na planie kwadratu. Obecny właściciel deklaruje powrót przy remoncie dachu do pokrycia gontowego. Na tej samej posesji, tuż obok, istniały fragmenty fundamentów po jeszcze starszym budynku i kolebkowa, 200 letnia piwnica. Na nich pisarz zbudował w 1948 r. swój dom (ul. Żeromskiego 37b). Modrzewiowo-jodłowy dom ma wykusze od wschodu i południa, czterospadowy kopertowy dach kryty gontem z dymnikami z każdej strony. Podobne dachy z dymnikami były jeszcze niedawno na budynku klasztornym (Muzeum Przyrodnicze) na Świętym Krzyżu i na dworze w Starej Słupi. Najprawdopodobniej architekturę domu Ozgi wzorowano na jakimś małym dworku myśliwskim. O takim charakterze świadczył również (w czasie gdy właścicielem był pisarz) wystrój wnętrz – poroża jeleni, saren i muflonów, skóry dzików, jeleni i skóra niedźwiedzia na ścianie.
W Pamiętnikach Jana Chryzostoma Paska jest informacja o odwiedzinach rodziców w Bielinach. Gdyby chodziło o opisywane tutaj Bieliny, to dwór stałby najprawdopodobniej na przedłużeniu ulicy Partyzantów, między Bielinami a Czaplowem, koło mostu nad rzeką Belnianką. Istnieje możliwość, że Pasek został pochowany w podziemiach bielińskiego kościoła.
Anna Łubek, Tomasz Rogaliński

Warto wiedzieć
Kraina Legend Świętokrzyskich
Kraina Legend Świętokrzyskich to ciekawa propozycja aktywnego spędzenia wolnego czasu połączona z dobrą zabawą i edukacją. Mieszkańcy gminy Bieliny organizują ciekawe gry terenowe wierząc, że nie minął bezpowrotnie świat czarownic, wiedźm, odmienic, topielic, czartów, płanetników, (duchów chmur deszczowych i gradowych), latawców... Gry terenowe oparte są na bogactwie legend i podań ludowych przekazywanych z pokolenia na pokolenie przez mieszkańców regionu świętokrzyskiego.

 

Trasa gier ma zwykle długość 2-3 km i wiedzie przez ciekawe zakątki Gór Świętokrzyskich: mroczne i tajemnicze ostępy leśne oraz malownicze plenery świętokrzyskich pasiaków. Podczas wędrówki gracze spotykają ożywione postaci z legend: mnichów eremitów, wędrujących szlakami i nawracających na wiarę chrześcijańską okoliczną ludność, piękne czarownice rzucające uroki na mężczyzn, mądre zielarki udzielające dobrych rad jak pokonać czyhające wokół niebezpieczeństwa, boginię Mokosz, radzącą, jak zawładnąć zmysłami ukochanego, zbója Kaka poszukującego ukochanej oraz wiele innych postaci znanych z wczesnosłowiańskiej kultury naszych przodków. Znajdziemy tu także Leszego, który chroni las przed złymi ludźmi, Płanetnika zsyłającego grad i ulewy, Południcę porywającą żniwiarzy wyruszających w południe na pole, złośliwe Licho, które uwielbia płatać figle ludziom, Błędnice, które „plątając ścieżki” przeszkadzają ludziom w dotarciu do celu ich wędrówki, Topielicę, która podczas nocy świętojańskiej zrobi wszystko, by „utopić” wianki panien… Gry mają charakter integracyjno-edukacyjny. Dzięki interesującym dialogom gracze poznają historie i legendy związane z postaciami, a atrakcyjne gry i zabawy zespołowe oraz „misje do spełnienia” w każdej grze integrują grupy, zapewniając im przy tym doskonałą zabawę.

Organizacja gier na zamówienie:
Gminne Centrum Kultury i Sportu w Bielinach,
ul. Partyzantów 17, 26-004 Bieliny
tel.: +48 41 302 50 94, wew. 218
e-mail: kultura@bieliny.pl,
www.wokollysejgory.pl

Truskawka Bielińska
Do dziś mieszkańcy gminy Bieliny utrzymują się głównie z rolnictwa, a dominująca wśród upraw truskawka rozsławiła gminę w Polsce i za granicą. Prawie cały obszar gminy Bieliny leży na terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego, jego otuliny oraz Cisowsko-Orłowińskiego Parku Krajobrazowego, dlatego truskawka bielińska rosnąca na słonecznych stokach Gór Świętokrzyskich, w zdrowym, czystym środowisku ma wyjątkowy smak i aromat. Do dziś rolnicy uprawiają ją tradycyjnymi metodami. W pocie czoła i przy wykorzystaniu zwykłej motyki plewią truskawkowe krzaczki. Od ponad 10 lat odbywają się w gminie Dni Świętokrzyskiej Truskawki – wielki folklorystyczny festyn połączony z Mistrzostwami Świata w Szypułkowaniu Truskawek.

Informacje praktyczne
Punkt Informacji Turystycznej w Bielinach
ul. Partyzantów 17 Bieliny
tel.: +48 41 302 61 06
www.bieliny.pl