fot. Anna Drzewiecka

Udając na Łysą Górę drogą od strony Nowej Słupi warto wiedzieć, iż tak naprawdę jest to szlak, który był znany już w czasach przedchrześcijańskich. Zanim na szczycie góry zostało założone Opactwo Benedyktyńskie (XI w.), był to ważny ośrodek kultu pogańskiego, o czym świadczą pozostałości tzw. wału kultowego, otaczającego część szczytową wzniesienia. Po przyjęciu chrześcijaństwa przez Polskę, Łysa Góra stała się najważniejszym ośrodkiem religijnym w królestwie. Z biegiem czasu wiodący na jej szczyt szlak pogański za sprawą licznie pielgrzymujących monarchów chrześcijańskich, zaczęto określać mianem Drogi Królewskiej.

Szlak na Święty Krzyż niemal cały czas wiedzie przez las. Otoczenie zachwyca dzikością natury i swoistym spokojem, przez co łatwo o duchowe wyciszenie. Będąc niemal u bram klasztoru, warto spojrzeć na północny stok góry, z którego widać polanę Bielnik To niepozorne, spokojne miejsce pokryte bujną trawą, było podczas II Wojny Światowej grobem dla około 6 tysięcy czerwonoarmistów zgładzonych przez hitlerowców. Naziści w murach klasztoru w 1941 roku urządzili obóz zagłady dla radzieckich jeńców.

Święty Krzyż to chyba jedno z najbardziej intrygujących i tajemniczych miejsc w regionie. Długa, często obfitująca w dramatyczne wydarzenia historia, przeplata się tu z ludowymi legendami. Dotyczy to również okoliczności założenia  samego klasztoru. Pierwsza chrześcijańska świątynia w tym miejscu miała zostać ufundowana przez żonę Mieszka I – Dobrawę. Natomiast nie ma informacji kiedy dokładnie na szczycie góry założono klasztor i jak do tego doszło. Tradycja benedyktyńska wydarzenie to przypisuje Bolesławowi Chrobremu, podając rok 1006 jako datę jego założenia. Jednocześnie jego powstaniu towarzyszy legenda o św. Emeryku – synu króla Węgier Stefana I Świętego. Królewicz, polując w tym rejonie, urzeczony widokiem jelenia, między rogami którego jaśniał świetlisty krzyż, udał się za nim na spotkanie z aniołem. Ten nakazał mu wspiąć się na Łysą Górę i ofiarować przybyłym tam benedyktynom relikwie Świętego Krzyża. Jeleń z legendy wkrótce stał się symbolem Gór Świętokrzyskich i jest tak aż po dziś dzień.

Kościół  wykonano w stylu barokowo-klasycznym. Został wzniesiony w latach 1781-1789. Jest on trzecią świątynią wzniesioną w tym miejscu. Wcześniejsze strawiły pożary w XIII i XVIII wieku. Największe wrażenie robią półkolisty tympanom oraz cztery kamienne rzeźby z XVII w. prawdopodobnie ocalałe z wcześniejszego kościoła. Wejście do zespołu sakralnego wiedzie przez barokowy portal wykonany z piaskowca. Kolejnym pomieszczeniem jest dawna furta, w której podczas okupacji niemieckiej znajdowała się kostnica dla radzieckich więźniów. Warto zwrócić uwagę na nagrobek wykonany z czarnego marmuru. Widnieje na nim napis ilu benedyktynów spoczęło we wspólnej mogile pod posadzką. Za nagrobkiem znajduje się wejście do kościoła . Tym, co od razu rzuca się w oczy, jest obraz Franciszka Smuglewicza przedstawiający św. Emeryka podczas spotkania z aniołem. Natomiast przy bocznym wejściu do krużganków znajduje się obraz przedstawiający śmierć św. Józefa żegnanego przez Jezusa i Marię. Stając przy głównym ołtarzu uwagę zwraca ciekawie wykonane, trzymane przez dwa cherubiny, tabernakulum. Całość wsparta jest na snopie pszenicy i zwieńczona winogronami – symbolach Eucharystii.

Za zakrystią znajduje się kaplica Oleśnickich. Ufundowana przez Mikołaja Oleśnickiego w XVII zachwyca bogactwem zdobień. Szczególne wrażenie robi nagrobek fundatora kaplicy i jego żony. Rozglądając się po kaplicy można w łatwy sposób poznać historię relikwii Świętego Krzyża, którą przedstawiają malowidła na ścianach.
Z kaplicy Oleśnikich warto udać się w dwa miejsca. Jednym z nich jest podziemna krypta, w której spoczywa podobno książę Jarema Korybut Wiśniowiecki. Ciekawie prezentuje się również niewielkie klasztorne muzeum. W jego drugiej części znajdują się sakralne przedmioty z całego świata, m.in. Biblia w języku Eskimosów i figurka Marii z Kamerunu wykonana z ziaren piasku. Wychodząc z klasztoru warto raz jeszcze spojrzeć na niesamowite widoki jakie rozpościerają się z tego miejsca.